اینجا ایران است

اینجا یک کشور بلوغ نیافته است ، اینجا من امنیت روانی ندارم ، اینجا من امنیت اعتقادی ندارم ،اینجا من امنیت شغلی ندارم ،نکنه اینجا هیچی نداشته باشم؟!انسانی بدون موضع بودن ، عروسک بودن !!!!
امنیت اصلی ترین شرط زندگی است ،زندگی با ترس یعنی مرگ مدام و مدام.

عمل

این فیلم دیدن ها و کتاب خواندن ها اگر منجر به عمل نشوند چه فایده ای دارند ، جز اینکه بارت را سنگین تر کنند.دانستن اندک و عمل کامل به همین دانسته ها شاید بهتر باشد.

خواسته

می خواهم اهل تلاش باشی و پشتکار
می خواهم تا می توانی راه های لذت بردن از زندگی را بیاموزی
می خواهم احساس کنی بی هراس از قضاوت
می خواهم "ببری بدون اینکه احساس خدا بودن کنی و ببازی بی آنکه احساس فلاکت زده بودن کنی"
می خواهم مسئولیت پذیر باشی
می خواهم خودت را قبول داشته باشی
می خواهم بر ضعف و توانایی هایت اشراف داشته باشی.

و آرزو می کنم دوستان بدرد بخوری پیدا کنی

محیط

چقدر محیطی که در آن زندگی می کنیم بر منش و رفتار ما تاثیر می گذارد؟

مسلما من اگر در جایی غیر از اینجا زندگی می کردم ، به گونه ای دیگر بودم.آیا با پیشرفت ارتباطات –رسانه ای و حمل ونقلی –اثر محیط کم می شود؟من با اینترنت زندگی جدیدی تجربه می کنم.

من در صلح با خویشتنم

من خود را پذیرفته ام و این اوج است ، و اکنون با لذت از بودنم زندگی می کنم ،

نمی هراسم نه از تائید نه از تشویق نه از انکار .من در صلح با خویشتنم . صلحی پس از جنگی بزرگ و اینک بازسازی !بهتر از پیش .صلح قبل از جنگ، نه! آرامش بعد از طوفانم.

استراتژی

وقتی به هر دلیلی امنیت روانی نداشته باشی ،زندگیت به این صرف می شه که تصویر خوبی داشته باشی ، وقتی محبت شرطی باشه این جوری می شه دیگه!می افتی دنبال تائید.
ولی شاید راه درست این باشه که بشینی یک چهار چوب بگذاری و بعد بر اساس آن استراتژی شخصی خود را تدوین کنی ،استراتژی کاری ،خانوادگی ،تفریح و .....
خلاصه ، صاحب برنامه باشی نه اینکه صرفا بر اساس شرایط و ترس رفتار کنی و ببینی ای وای ثبات نداری و رفتارت پر از تناقض است و واگرا.

مشکل

این وقفه طولانی در زدن پست به دلیل این بود که بلاگر مشکل داشت.
من هم کلی حرف داشتم ، یکی در مورد تولدت که این ماه بود و کلی چیز های دیگر که الان یادم نیست.
تیتر :
بگذار زندگی کنم ، من دیگه اهل مسابقه دادن با دیگری نیستم ، می خواهم از دویدن لذت ببرم. با الهام از کتاب "تنها دویدن"
با کودک درونت همراهی کن-احساساتت-و والدت رو ویرایش کن و با بالغت با دیگران و خودت و جهان ارتباط برقرار کن .

تولدت مبارک جوونی.امیدوارم شاد و رو به جلو زندگی کنی .
درد بزرگی است و شاید منشاء تمام گرفتاریها که می خواهیم بهترین باشیم و این ریشه در نارضایتی درونی ما دارد و کودک نا امن وجودمون که می خواهیم بودن را با داشتن جبران کنیم .
از بودنت لذت ببر ، هر چه که هستی !

نیاز و احساس

این کتاب ارتباط بدون خشونت عجب کتابی است .دیشب داشتم کتاب خواهر برادر های سازگار را می خواندم ، دیدم تقریبا حول یک محور می چرخند!درک احساس سپس همراهی با احساس بعد کشف نیاز بر انگیزنده احساس و ابراز نیاز و احساسات.همه چیز در این نکته است که بر اساس نیازت حرکت کن و کار کن نه بر اساس تصویر سازی!در ارتباطات هم همینطور ، با طرف مقابل همراهی کن ،راه حل نده !یه نکته دیگر : در ارتباط با دیگران برعدالت بر اساس نیاز آنها تعریف می شود نه بر اساس تساوی .
یعنی لازم نیست به همه یک اندازه فرصت و امکانات بدهیم بلکه بایستی نیاز ملاک باشد ( البته با اغماض)

نصیحت

نکنه اینجا تبدیل بشه به یک نصیحت گاه و پر بشه از نصایح من به تو!سعی می کنم نشه!اینجا دیدگاه های قابل طرح من برای عزیزه دلمه.
یه نکته بی ربط هم بگم ،ارزشهام همه درب و داغون شده وهیچی ازشون نمونده ،فعلا همه چیز مجازم!

تنهایی

من به خدا و پیر و پیغمبر بد وبیراه می گویم و مامانت می گوید ،نگو .اومی ترسد بابت این حرفها یه طوریمون بشه .او از ترس با من همراهی نمی کند و من تنها می شوم و خدا را به همزبانی با من ترجیچ می دهد!چه خدای بی وجودی که بخواهد به خاطر این حرفها حال منوبگیره!خلاصه تنها شدم ،چه درست باشه چه نادرست!یاد بگیر با ایدولوژیهات جدایی نیافرینی !

قد قد

چند نکته:
مثل مرغ نباشیم که تا می خواد یک تخم بذاره هزار تا قد قد می کنه!
دیگه اینکه در کار معیار اصلی سنجش میزان پول ساز بودن فرد است!
الویت ، الویت ، الویت ، وقت خود را صرف الویت ها کن!
87/6/6

خدا

کی می تونه به این سوال من جواب بده ؟پس این خدایی که میگین کجاست؟خدای کودکان بی سرپرستی که شکنجه می شوند کجاست؟چرا؟
عدلت کو ؟به داد این بچه ها کی میرسه ؟لابد بعدش هم هر کاری کردن می خواهی یقه شان را بگیری ، نه؟
خودتو نشون بده؟ نه بخاطر من ،به خاطر همه ای دردمندان تاریخ!نکنه نباشی ؟نکنه؟

رضایت از خود

دیشب (87/5/9) کلی برای خودم نوشتم.
چکیده این می شود:تنها را ه احساس خوشبختی رضایت از خود است و بس.نه داشتن ،نه شدن ؛نه پست ،نه هر کوفت و زهر مار دیگر.
رضایت از خود هم سخت است!باید ایدآل هایت را تعدیل کنی و ارزشهای مورثی و محیطی هم به مستراح بریزی و قدم بعد یک کم جلو خودت بایستی!

اعتبار انسانیت

در زندگی یک جوری بدی کن که فقط اعتبار خودت از بین بره ، نه یک جوری که اعتبار انسانیت را زیر سئوال ببری.
بعضی آدمها اعتماد آدم به زندگی را زایل می کنند.بایستی سعی کنیم که اینگونه نباشیم.

به کار افتادن مغز

خوبی مدیریت بدون پشتیبان این است که مغزت رو بکار می اندازد!
باید مشکلات خود را پیدا کنم و راهی برای حل آنها،چون ریشه اغلب عادات و اعمال این مشکلات هستند.مثلا وقتی از خودت ناراضی باشی مجبوری خودت را تعطیل کنی(فراموش کنی)بنابراین به چیزی فرار می کنی ،س ک س ،خوردن ، ورزش وکار و ..... .
بنابراین اعمال بخودی خود بد نیستند ،چرایی آنها مهم است .مثلا اگر خوردن صرفا یک میل باشد مانعی ندارد وقتی خوردن بعنوان مخدر و مسکن استفاده شود ، دردسر ساز است!
حالا باید بررسی شود که اعمال ما چقدر برای فرار از خود و احساسات و مشکلات است.
دوست دارم.وگمونم داری از تنهایی در می آیی!منتظر خبرهای تکمیلی باش!

مدیریت

گاس هدینگ با تیم روسیه نشان داد که نقش رهبر و مدیر چقدر مهم است!
اما مدیریت در ایران قواعد خاص خود را دارد.اولین اصل شاید قاطع بودنش باشد ، چون در غیر اینصورت سو استفاده حتمی است.
مدیریت تجربه خوبی است برای من مخصوصا با کار بروی بازخورد افراد و دیدن وجه متمایز افراد.

رئیس شدن

شاید من رئیس بشوم.
رئیس رئیس هم که نه!مسئول واحد!
مقاومت وجود دارد و عدم همکاری و نیز همکاری و همیاری و منفی بافی و امید و .... !
خلاصه هر کس باتوجه به برآورده شدن نیاز هایش و باب میل بودنش و دلخواهش فرمایش میفرماید !حب و بغض جهت دهنده است نه عقل و منطق!
خلاصه برای خودم که تجربه خوبی است و جالب.بایستی به بازخورد ها توجه کنم.

تصویر

همه عمرم صرف این شد که تصویری خوبی از خود در دیگران ایجاد کنم و "فاصله ترسناک خود را با دیگران با حرف های بیهوده پر کنم"(1) ،بجای اینکه به راه دلم بروم.تو اینگونه نباش تابع احساس و دلت باش !"ببین دل تو از تو چه می خواهد "(2).به احساست گوش فرا بده وآنرا بشناس و درکش کن و در مجرای صحیح جاری اش کن و زندگیش کن.
1-از وبلاگ خشم و هیاهو
2-جلال آل احمد

مسعود بهنود

این مرد عجب عاقل است ! عجب.
لذتی که از شنیدن سخنان این مرد می برم ناگفتنی است. در اوج پختگی .نه منظورم این نیست که همه حرف هایش درست است ، نه حرف هاش رو درست میزنه و گرفتار عکس العمل نمی شه . پخته است دیگه بابا!
دیشب با صدای آمریکا مصاحبه داشت به فرهودی در جواب سوال آیا حکومت ایران دموکرات است ؟ گفت "چهل سال است که من مینویسم که هیچ چیز صد در صدی نیست آنوقت شما حالا می خواهید یک جواب صددرصدی از من بشنوید!ایران هم استبدادی است هم دموکراتیته!"
آفرین به این مرد!کاش حالا حالا ها باشی!

الویت ها

تقریبا الگوی ثابتی که در اکثر کتابهای روانشناسی برای رشد ارائه شده این است : الویت ها را مشخص و بر اساس آنها عمل کنید و سپس اهداف خود را با جزئیات تجسم کنیدو نهایتا محدودیت در فکر ماست نه جهان بیرون!
مطلب زیر را داشته باش:

چند درس زندگی از یک پروفسور فلسفه !

پروفسور فلسفه با بسته سنگینی وارد کلاس درس فلسفه شد و بار سنگین خود را روبروی دانشجویان خود روی میز گذاشت.

وقتی کلاس شروع شد، بدون هیچ کلمه ای، یک شیشه بسیار بزرگ از داخل بسته برداشت و شروع به پر کردن آن با چند توپ گلف کرد.سپس از شاگردان خود پرسید که، آیا این ظرف پر است؟و همه دانشجویان موافقت کردند. سپس پروفسور ظرفی از سنگریزه برداشت و آنها رو به داخل شیشه ریخت و شیشه رو به آرامی تکان داد. سنگریزه ها در بین مناطق باز بین توپ های گلف قرار گرفتند؛ سپس دوباره از دانشجویان پرسید که آیا ظرف پر است؟ و باز همگی موافقت کردند. بعد دوباره پروفسور ظرفی از ماسه را برداشت و داخل شیشه ریخت؛ و خوب البته، ماسه ها همه جاهای خالی رو پر کردند. او یکبار دیگر پرسید که آیا ظرف پر است و دانشجویان یکصدا گفتند: "بله". بعد پروفسور دو فنجان پر از قهوه از زیر میز برداشت و روی همه محتویات داخل شیشه خالی کرد. "در حقیقت دارم جاهای خالی بین ماسه ها رو پر می کنم!" همه دانشجویان خندیدند. در حالی که صدای خنده فرو می نشست، پروفسور گفت: "حالا من می خوام که متوجه این مطلب بشین که این شیشه نمایی از زندگی شماست، توپهای گلف مهمترین چیزها در زندگی شما هستند - خدایتان، خانواده تان، فرزندانتان، سلامتیتان ، دوستانتان و مهمترین علایقتان- چیزهایی که اگر همه چیزهای دیگر از بین بروند ولی اینها باقی بمانند، باز زندگیتان پای برجا خواهد بود. اما سنگریزه ها سایر چیزهای قابل اهمیت هستند مثل کارتان، خانه تان و ماشی نتان. ماسه ها هم سایر چیزها هستند- مسایل خیلی ساده." پروفسور ادامه داد: "اگر اول ماسه ها رو در ظرف قرار بدید، دیگر جایی برای سنگریزه ها و توپهای گلف باقی نمی مونه، درست عین زندگیتان. اگر شما همه زمان و انرژیتان را روی چیزهای ساده و پیش پا افتاده صرف کنین، دیگر جایی و زمانی برای مسایلی که برایتان اهمیت داره باقی نمی مونه. به چیزهایی که برای شاد بودنتان اهمیت داره توجه زیادی کنین، با فرزندانتان بازی کنین، زمانی رو برای چک آپ پزشکی بذارین. با دوستان و اطرافیانتان به بیرون بروید و با اونها خوش بگذرونین. همیشه زمان برای تمیز کردن خانه و تعمیر خرابیها هست. همیشه در دسترس باشین. ...اول مواظب توپ های گلف باشین، چیزهایی که واقعاً برایتان اهمیت دارند، موارد دارای اهمیت رو مشخص کنین. بقیه چیزها همون ماسه ها هستند." یکی از دانشجویان دستش را بلند کرد و پرسید: پس دو فنجان قهوه چه معنی داشتند؟ پروفسور لبخند زد و گفت: " خوشحالم که پرسیدی. این فقط برای این بود که به شما نشون بدم که مهم نیست که زندگیتان چقدر شلوغ و پر مشغله ست، همیشه در زندگی شلوغ هم ، جائی برای صرف دو فنجان قهوه با یک دوست هست! "

منبع : lvlrt

در ضمن این روزها از تفسیر های "فرزاد حبیب اللهی "خیلی حال می کنم.با آوردن نام فرزاد یاد مانوک خدابخشیان افتادم و یک جمله او "انقلاب ایران یک سناریو بود!!!!!" که البته خیلی ها نمی خواهند بشنوند چه برسد قبول کنند چون موجودیتشان زیر سوال میرود!

اگه نمی ترسیدی چکار میکردی

دیروز کتاب "چه کسی پنیر مرا برداشته " را خواندم خوب بود عنوان این پست هم از کتاب برداشت کرده ام.تمام محدودیت ها در ذهن ماست.باید خود را برای تغییر آماده نگهداشت!واهداف را تجسم کرد!

دکتر هولاکویی

به نقل از دکتر هولاکویی از برنامه 27/2/86 :با تکنولوژی 1975 ما قادر به تولید غذا برای 224 میلیارد نفر هستیم و تنها ایالت کالیفرنیا قادر به تهیه غذای همه دنیا می باشد!!!!
این پیشت باشه تا بعد!
شاید خدا آفریده ذهن انسانهای تنبل و بی مسئولیت باشد .چرا؟
چون آنها برای فرار از مسئولیت موجودیتی به نام خدا را خلق کردند تا همه مسئولیت ها را به گردن او بیندازند و نیز همه نادانی ها را با مشیت او توجیه. به جای کار کردن و اداره امور خود و دنیا همه کار ها را به دعا و تنبلی سپردن!

این لینک هم ببین!

در هجوم تشنگي، در سوز خورشيد تموز
پاي در زنجير خاكِ تفته مي‌نالد گون
روزها را مي‌كنم پيمانه با آمد شدن
غوك نيزاران لاي و لوش گويد در جواب:
«چند و چند اين تشنگي؟ خود را رها كن همچو ما
پيش نه گامي و جامي نوش و كوته كن سخن»
بوته خشك گون در پاسخش گويد: «خمُش!
پاي در زنجير، خوش‌تر تا كه دست اندر لجن»

اخلاقى زيستن و اجتماعى عمل كردن

پاره‌یِ نخست: متن سخنرانی

منبع: ویژه‌نامه‌یِ «دینداری در عصر جدید»

انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران

به کوشش مجید حاجی بابایی

اسفندماه ۱۳۷۹

مصطفی ملکیان

با سلام خدمت خواهران و برادران گرامی، امیدوارم در این یک ساعتی که در محضر شما سروران هستم مطالبی القا کنم که حداقل باعث تضییع وقت شما خواهران و برادران گرامی نشود.

موضوع بحث بنده «اخلاقى زیستن و اجتماعى عمل کردن» است. به‌تعبیرى دیگر، توجه دادن به پشت صحنه عمل اجتماعى و التفات‌دادن به این نکته که عمل اجتماعى همیشه در یک زمینه است که معنا دارد و قابل استمرار است. البته امیدوارم در این جلسه بتوانم جغرافیای کلی بحث را خدمت شما عرض کنم.

سخنان خود را با یک بحثى روانشناسى از «کی‌یرکگور»، فیلسوف وعارف دانمارکى که در زمینه اخلاق و رابطه آن با زیست فردى وجمعى بیان کرده، آغاز می‌کنم. چون این مقدمه کاملاً مورد قبول بنده است، شاید مبناى خوبى براى استنتاجات بعدى باشد. کی‌یرکگور در چند کتاب مهم خود از جمله در کتابى تحت عنوان «خلوص قلب» مطلبى را بدین مضمون مطرح کرده است که هر انسان در یکى از سه مرحله در حال زیست است: ۱- زیباشناختى ۲- اخلاقى ۳- دینى.

اگر انسان‌ها با دقت کامل به زندگى خود نگاه کنند خود را در حال زیست در یکى از این حالات می‌بینند. آنچه مهم است این است که ما انسان‌ها بفهمیم که در کدام یک از این حالات زندگى می‌کنیم و مهمتر آنکه، آرزوى انتقال از مرحله‌اى به مرحله‌ی دیگر در ما پدیده آمده و زنده بماند.

۱- مرحله زیباشناختى

مرحله اول را با تعبیرات مختلفى چون مرحله زیباشناختى، علم الجمال، استحسانى و یا ذوقى از آن نام می‌برند. می‌توان گفت متأسفانه بیشتر انسان‌ها تا آخر عمر در همین مرحله‌یِ اول می‌مانند و وارد مراحل دوم و سوم نمی‌شوند. در مرحله‌یِ اول، اصل حاکم بر زندگى انسان، اصل لذت است. البته این سخن بدان معنا نیست که لذت چیز بدى است. کی‌یرکگور نیز در باب لذت داورى منفى نکرده است. هدف اصلى او این است که نشان دهد اگر اصل حاکم بر زندگى انسان، اصل لذت باشد چه پیش خواهد آمد. درواقع او به ما نشان می‌دهد که کسانى که اصل حاکم بر زندگیشان اصل لذت است به چه صورتى زندگى خواهند کرد و به چه نتایجى خواهند رسید و چه ناکامی‌هایى خواهند داشت. وقتى فردى درمرحله زیباشناختى به‌سر می‌برد همه‌یِ هم‌وغم او متوجه این امر است که در این شصت و هفتاد سالی که زندگى می‌کند هرچه بیشتر کسب لذت کند. این لذت‌ها می‌توانند کاملاً متنوع باشند. مراد از لذت فقط خوردن، آشامیدن، استراحت، خوابیدن، غریزه جنسى، تفریح و مسافرت نیست. بلکه لذت‌هایى که در نظر انسان عادى کوچه و بازار متعالى به‌حساب می‌آید، آنها هم جزو این مرحله قرار می‌گیرند. لذت‌هایى مانند: علم‌طلبى، کنجکاوى، شرکت در فعالیت‌هاى اجتماعى و آرمان‌جویى اجتماعى؛ این‌ها هم لذت محسوب می‌شوند، چرا که انسان را نوعى سیرى می‌بخشند. انسانى که در مرحله‌یِ زیباشناختى زندگى می‌کند دلش می‌خواهد در حد توان و با توجه به‌تمام محدودیت‌هایى که محیط و وراثت بر او تحمیل کرده است لذت بیشترى را در وجود خود انبار کند. درواقع مثل این است که وجود خود را مخزنى می‌داند که باید هرچه بیشتر از لذت پر شود و کمتر از درد و رنج. از این‌رو است که این انسان در هر اوضاع و احوالى که در آن قرار می‌گیرد، از این زاویه بدان می‌نگرد که آن وضعیت به چه میزان براى او لذتبخش است و به چه میزان او را از الم دور نگه می‌دارد. اینچنین انسانى در هر وضع و حالى، درست مانند تاجرى زندگى می‌کند که توجهش به نوسان قیمت‌ها در بازار و تحولات اقتصادى است تا بتواند در وضعیت جدید بهتر مانور دهد. چنین تاجرى فقط درصدد این است که کمتر ببازد و بیشتر ببرد. بنابراین هرگونه چرخش، تغییر مسیر و تغییر موضعى فقط بر این اساس قابل توجیه است که سود بیشتر و زیان کمترى در بر داشته باشد.

انسان لذت‌جو نیز دقیقاً همین گونه عمل می‌کند. یعنى فقط و فقط لذت بر او حکم می‌کند که چه عملى را انجام دهد و چه عملى را انجام ندهد؛ چه جایى سخنى بگوید، چه جایى سکوت کند. کجا به فلان عمل دست بزند و کجا از فلان عمل دست بردارد و... در تمام شؤون زندگى اعم از فردى و جمعى، اعم از اقتصادى یا سیاسى و ... فقط امر سود و زیان مدنظر اوست.

از نظر کی‌یرکگور یک مسأله مهم در این مرحله وجود دارد و آن اینکه کسانى که درمرحله‌یِ زیباشناختى زندگى می‌کنند همواره در وضعیت اندوه و حسرت به‌سر می‌برند. زیرا وعده‌اى که به ایشان داده می‌شود وفا نخواهد شد. یعنى نوعى استمتاع و کامیابى از آنها دریغ خواهد شد. مثال ساده‌اى که کی‌یرکگور می‌گوید این است: فرض کنید زنبور عسلى روى یک گل خاص می‌نشیند. اگر این زنبور عسل هیچ گل دیگرى نمی‌دید و از وجود هیچ گل دیگرى خبر نداشت، به‌طور کامل بر این گل استقرار پیدا می‌کرد و تا آنجا که از این گل شهد قابل استخراج بود، استفاده می‌کرد، یعنى تمام لذتى را که می‌توانست از این گل ببرد، می‌برد. اما مشکل زنبور عسل این است که به‌محض اینکه روى گلى که از بویش، مزه‌اش، رنگش و یا از هر چیز دیگرى که ما از آن چندان خبردار نیستیم خوشش می‌آید و می‌نشیند و احساس لذت می‌کند، ناگهان گل دیگر به چشمش خوش می‌آید. لذت‌انگیزى گل دیگر باعث می‌شود که زنبور عسل یا بلافاصله از روى گل اول بلند شود و بر روى گل دوم بنشیند و یا اگر هم بر گل اول بنشیند، لذتى که از این گل می‌برد به کامش تلخ آید. چرا؟ چون می‌داند که این لذت را به قیمت محروم شدن از آن لذت می‌برد. درواقع آنچه او در اینجا به‌دست می‌آورد به قیمت از دست دادن چیز دیگر است. وقتى انسان احساس کند، چیزى که به‌دست می‌آورد به‌قیمت از دست دادن چیز یا چیزهاى دیگر است، آنگاه از آن چیزى که در دسترسش است آنچنان که باید و شاید، لذت نمی‌برد. حال فرض کنید زنبور از روى گل اول برخاسته و بر روى گل دوم می‌نشیند. وقتى روى گل دوم می‌نشیند مشکلش دو تا می‌شود؛ یکى اینکه گل سوم پیش چشمش می‌آید و دیگر اینکه هنوز خاطره گل اول از ذهن او محو نشده است و به همین دلیل از گل دوم هم لذت نمی‌برد. زیرا زنبور تا آخر عمر در یک سرگردانى است و به‌تعبیر خود کی‌یرکگور در نوعى «ندانم چه کارى» می‌ماند و هیچ گلى چنانکه باید و شاید اورا کامیاب نمی‌کند. بدین دلیل که هر گلی او را به یاد گل‌های دیگر می‌اندازد و زنبور عسل متوجه می‌شود که در حال لذت بردن از این گل از هزاران گل دیگر محروم می‌شود.

در اینجا مثال دیگرى می‌زنم. «استانیسلاولم» یکى از متفکران اروپاى شرقى، در مقدمه‌یِ یکى از رمان‌هاى خود، مطلب خیلى عمیقى را مطرح کرده که اتفاقاً به‌طور کامل با موضوعى که در اینجا مطرح شد، مرتبط است. از نظر ایشان رشد تکنولوژى درواقع رشد محرومیت است. وی چنین استدلال می‌کند: در گذشته همه جای دنیا وضع بدین صورت بود که تلویزیون‌ها یک شبکه بیشتر نداشتند و وقتی که تلویزیون را روشن می‌کردی بسته به ذوق و سلیقه‌یِ خودتان از همین یک شبکه‌یِ تلویزیونی لذت هرچه تمامتر می‌بردید. اما الان اگر در کشوری زندگی کنید که پنجاه شبکه‌یِ تلویزیونی داشته باشید، ببینید چه بر سر شما می‌آید. یک شبکه‌یِ تلویزیونی باز می‌کنید و می‌بینید درحال پخش یک فیلم سینمایی است که شما خیلی آن را دوست دارید اما وقتی در حال تماشایِ فیلم سینمایی هستید پیش خود می‌اندیشید که لذت بردن از تماشایِ این فیلم به‌قیمت از دست دادن چهل و نه شبکه‌یِ دیگر است و به‌تبع آن از چهل و نه لذت دیگر محروم می‌شوید این خود باعث می‌شود که مقدار واقعی لذت اول در کام و ذائقه‌یِ شما کمتر جلوه کند چون متوجه می‌شوید که چه چیزهایِ با ارزش دیگری با این یک لذت از بین می‌رود. حال اگر شبکه‌یِ دیگری را انتخاب کنید وضع نیز بر همین منوال خواهد بود؛ یعنی تماشایِ شبکه‌یِ دوم نیز حتی اگر فیلم خوبی داشته باشد شما را از چهل و نه شبکه‌یِ دیگر محروم خواهد کرد. حال سوال این است که زمانیکه شما یک شبکه‌یِ تلویزیونی داشتید بیشتر لذت می‌بردید یا اکنون که پنجاه شبکه‌یِ تلویزیونی دارید؟

تکنولوژى امکانات افراد را در هر لحظه افزایش می‌دهد و این خود باعث می‌شود که هروقت به یکى از امکانات مشغول می‌شوید تلخ کام بمانید. اما آن زمانیکه تکنولوژى رشد نکرده بود انسان‌ها تعداد کارهایى را که در هر لحظه می‌توانستند انجام دهند یا یک کار بوده و یا کارهایى بسیار معدود. طبعاً اگر به آن کار واحد و یا یکى از آن چند کار مشغول می‌شدید متناسب با آن احساس لذت می‌کردید. اما امروز که تکنولوژى رشد کرده، به ما می‌گوید: شما می‌توانید اکنون با در اختیار داشتن تکنولوژى در آنِ واحد پنجاه یا صد و ... حق گزینش داشته باشید. هرچه تعداد گزینه‌ها بیشتر شود، آن گزینه‌اى که انتخاب خواهد شد در مقام عمل لذت کمترى در برخواهد داشت.

بدین معنى، رشد تکنولوژى استمتاع بیشتر نیست بلکه رشد محرومیت بیشتر است. این سخن کاملاً با مذاق فردى مانند کی‌یرکگور سازگار است. وى می‌گوید: کسانى که در مقام زیبا‌شناختى عمل می‌کنند و اصل حاکم بر زندگیشان اصل لذت است، بیشتر دچار اندوه و حسرت می‌شوند. زیرا لذت‌هایى که انسان می‌تواند در زندگى در اختیار داشته باشد خیلى فراوان است ولى در هر لحظه چاره‌اى جز این نیست که فقط از یکى از این لذت‌ها می‌تواند بهره‌مند گردد.

حتی اگر خودتان دقت کرده باشید می‌بینید که مثلاً هنگامی‌که در حال خوردن غذایی هستید که غذا هم رنگ، بو و مزه‌یِ خوشی دارد شما در آنِ واحد نمی‌توانید از هر سه‌یِ آنها لذت ببرید. اگر یک ثانیه به مزه‌یِ غذا توجه کنید و از مزه‌یِ آن لذت ببرید در آن یک لحظه از رنگ غذا غافل می‌مانید و از رنگ آن لذت نمی‌برید و اگر یک ثانیه توجه‌تان به رنگ غذا و خوشایندی آن جلب شد آن زمان از بویِ غذا محروم می‌شوید و از آن لذت نمی‌برید. انسان در هر آن می‌تواند فقط از یک لذت بهره‌مند شود؛ انسان در هر آن فقط می‌تواند یک لذت ببرد و چون چنین است به‌قیمت از دست دادن میلیاردها لذت، انسان در حال لذت بردن از این آنِ خود است و این باعث می‌شود که قدر و قیمت و رونق و جلایِ هر لذتی در نظر او کاهش یابد.

مشکل دومى که از نظر کی‌یرکگور براى انسان لذت‌گرا به‌وجود می‌آید این است که لذت‌ها پایان ندارد و انسان هیچگاه از لذت سیراب نمی‌شود. و بنا به‌تعبیر قرآن «در هر وادی‌ای سرگردان است».

البته قرآن در مقامی دیگر این سخن را گفته است؛ قرآن در وصف بعضی از کسانی که از آنها تعبیر به شعرا می‌کند - و معنایِ خاصی از شعرا در آنجا مراد است - می‌گوید اینها «فی کل واد یهیمون»، یعنی در هر وادی سرگردانند و در هیچ وادی احساس آرامش نمی‌کنند چون هر وادی آنها را به‌یاد وادی‌هایِ دیگر می‌اندازد. هر زمینه‌ای زمینه‌های دیگری را در آنها زنده می‌کند.

این است که به گفته کی‌یرکگور کسانى که در این مرحله زندگى می‌کنند بالمآل تلخ‌کامند. این مرحله وعده‌اش لذت بود اما نتیجه‌اش جز رنج نخواهد بود. در این مرحله وعده‌اى عمل نشده وجود دارد. به‌همین دلیل کسانى که تا آخر عمرشان در این مرحله زندگى می‌کنند هرچه بیشتر به پایان عمر نزدیکتر می‌شوند، تلخ‌کام‌تر هستند؛ چون احساس می‌کنند در نهایت بازنده شده‌اند و آن چیزى را که گمان می‌کردند می‌برند، نبرده‌اند و به‌خاطرِ بردن، بساکارها که کرده بودند و بسا کارها که نکرده بودند.

۲- مرحله اخلاقى

کی‌یرکگور معتقد است که راه دومى هم وجود دارد و آن اینکه ما از مرحله‌یِ زیباشناختى به مرحله‌یِ اخلاقى وارد شویم. البته شکى نیست که وارد شدن به مرحله‌یِ اخلاقى، عملى نیست که با یک تصمیم‌گیرى ساده بتوان انجام داد. این مرحله، مرحله‌اى است که مبادى و مقدمات خیلى فراوانى لازم دارد و البته من هم در اینجا در مقام احصاى آنها نیستم.

در مرحله اخلاقى، لذت، اصل بر انسان نیست. بلکه یک سلسله اصول و مبانى بر زندگى انسان حاکم است. این به چه معناست؟ یعنى کسى که در مرحله‌یِ اخلاقى زندگى می‌کند، کسى است که می‌گوید: من در زندگىِ فردى، در زندگىِ جمعى، در خلوت، در جلوت، در غم، در شادى، اصلاً به این فکر نیستم که لذتى عایدم شود یا الم و رنجى از من دور. این انسان اصلاً در فکر لذت و الم نیست. فقط در این اندیشه است که یک سلسله اصول را به هیچ قیمتى از دست ندهد. اگر این اصول در لذت است، لذت را از دست ندهد و اگر در الم است، الم را از دست ندهد. یعنى اگر من در آن مرحله باشم مى‌خواهم چنان زندگى کنم که یک سلسله مبانى و اصول عملاً در زیر پاى من لگدمال نشود. وقتى این اصول در نظر من محفوظ می‌مانند، دیگر هرچه پیش آید، گو پیش آید. هر چه هست، گو باشد. آنها مهم نیست و مرا از آنها باکى نیست. فقط مسأله بر سر این است که اصول من از بین نروند.

براى کسانى که در مرحله‌یِ اخلاقى به‌سر می‌برند، این اصول، اصولى واحد نیستند. ممکن است من اصولى براى خود مقرر کرده باشم و شما اصولى دیگر را براى خود. ممکن است من یک اصل براى زندگى خود مقرر کنم و شما دو اصل. حتى این نکته نیز مورد بحث نیست که این اصول را از کجا می‌آوریم. ممکن است من این اصول را از بینش خود وضع کنم یا از کسى که نهایت اطمینان را به او دارم. البته از نظر کی‌یرکگور آنچه که ارزشمند است این است که من این اصول را خود براى خود وضع بکنم. درواقع منظور این است که من در وضع این اصول فعال باشم نه منفعل. و کنش‌پذیرى و تقلید از دیگران نداشته باشم. اما به هرحال اینها موردبحث نیست. بلکه مهم این است که من یک سلسله اصول را زیر پا نگذارم. حال این اصول چند تا هستند دیگر فرق می‌کند بین من که در این مرحله زندگی می‌کنم با کسی که او هم در همین مرحله زندگی می‌کند. مثلاً کانت فیلسوف آلمانی می‌گفت در کل زندگی باید یک اصل زیر پا گذاشته نشود و آن اینکه چنان رفتار کنم که بخواهم رفتار من یک اصل عام همگانی شود. من فقط در زندگیم می‌خواهم این اصل زیر پا گذاشته نشود که در هر لحظه‌ای طوری زندگی کنم و طوری کار کنم و دست به عملی بزنم که خوش بدارم این اصل، قانون عام همگانی بشود. به فرض وقتی می‌خواهم در اینجا سخن بگویم به خود می‌گویم فلانی آیا خوش داری که این نحو سخن گفتن قانون عام بشود یا نه؟ وقتی می‌خواهم دست به کاری بزنم می‌گویم خوش داری که این نحو عملکرد عام بشود؟ یعنی همه به این صورت عمل کنند یا نه؟ درواقع اصل واحد و یگانه‌یِ کانت بیان دیگری است از همان چیزی که در ادیان و مذاهب به آن قاعده‌یِ زرین می‌گویند. یعنی با دیگران چنان رفتار کن که خوش داری آنگونه با تو رفتار کنند. درواقع این عبارت الاخری همان بیان کانت است که می‌گفت من فقط همین یک اصل را در زندگیم دارم. یعنی به گونه‌ای زندگی می‌کنم که این اصل محفوظ بماند. راسل می‌گفت من دو اصل برای خودم قرار داده‌ام: 1- به‌گونه‌ای زندگی کنم که به هیچکس ظلم نکنم. 2- چنان زندگی کنم که هیچ استعدادی در من ناشکفته نماند و همه استعدادهایی که در خودم کشف می‌کنم، شکوفا شوند. ما با این بحث که بهتر است چه اصلى بر زندگى یک انسان اخلاقى حاکم باشد فعلاً کارى نداریم.

بحث اصلى این است که اخلاقى زیستن، متعالی‌تر از زیست زیباشناسانه است. هنگامى که به این صورت زندگى کنیم، زندگى ما از یک صورت متفاوتى برخوردار خواهد بود و مثالى که به‌نظر می‌آید براى این بحث نافع باشد این است که فرض کنید که من پنج کیلو پیاز خریده و درحال رفتن به‌سوى خانه هستم. در راه، یک سلسله حوادث براى من پیش می‌آید و من در این حوادث به گونه‌اى واکنش نشان می‌دهم که متوجه هستم چیزى که در دست دارم، پیاز است. مثلاً اگر کسى در بین راه به من اهانت کرد، از واکنش‌هاى خشمگینانه نشان دادن باکى ندارم. اگر کسى به من تنه زد، ممکن است برگردم و نسبت به او پرخاش کنم. اگر دوچرخه‌سوارى با سرعت می‌آید ممکن است براى اینکه به او نشان دهم که سرعتش زیاد است، به‌منظور متوقف کردنش، جلویش هم بایستم. درواقع من باتوجه به اینکه آنچه دارم پیاز است اینگونه واکنش نشان می‌دهم. اما در نظر بگیرید به‌جاى پیاز، در دست من بلور ظریف، گران‌قیمت و بسیار شکننده‌اى باشد. در اینجا خواهید دید که واکنش‌هاى من بسیار متفاوت است. اگر کسى تنه بزند، بدون اینکه پرخاشى کنم به‌راه خود ادامه می‌دهم یا اگر دیدم دوچرخه‌اى با سرعت می‌آید به‌جاى اعتراض به سرعت فراوان او، خود را سریع کنار می‌کشم. حتى اگر کسى به من فحش داد، من ناشنیده می‌گیریم. چون می‌دانم اگر قرار باشد فحش را شنیده بگیرم و واکنش مناسب نشان دهم، ممکن است با او دست به‌گریبان شوم و در این بین هر چیزى ممکن است عاید من شود ولى یک چیز مسلم است و آن اینکه بلور من خواهد شکست. پس می‌بینید که من به یک نحوه‌یِ خاصى زندگى مى‌کنم؛ زندگى همراه با احتیاط، به معناى دقیق کلمه همراه با «مراقبت». مراقبت در اصل، در زبان عرفانى ما به همین معنا بوده است. یعنى هنگامى که من مراقبت می‌کنم، درحال حفظ چیزى هستم و می‌خواهم آن را محفوظ نگه دارم. در مثال بالا نیز من از بلور خود تا وقتی که به خانه برسم، مراقبت می‌کردم. آن وقت یک نفس راحت می‌کشم. چون احساس می‌کنم بلورم را سالم به مقصد رسانده‌ام ولو این مدت فحش هم شنیدم و جواب هم ندادم. همه‌یِ آن رنج‌های راه، الم هستند اما وقتی که بلور سالم به خانه رسید تمام آن رنج‌ها فراموش خواهد شد.

به تعبیر کی‌یرکگور، این رنج‌ها نه‌تنها فراموش خواهد شد بلکه بالاتر از آن، همه‌یِ اینها نوعى دگرگونى و تغییر ماهیت پیدا می‌کنند و تبدیل به لذت می‌شوند. آدم وقتی این بلورها را به منزل می‌رساند هر چه خاطرات تلخ گذشته و رفتارهای ناپسند یادش می‌آید فقط لبخند می‌زند، نارضایتی تبدیل به رضایت کامل می‌شود به این شرط که به منزل برسد. درواقع اصول کسی که اخلاقی زندگی می‌کند مانند بلور در مثال فوق است یعنی فرد خود همه چیز را تحمل می‌کند تا آن بلورها از بین نرود. دلش می‌خواهد تا آخرین لحظه آن بلورها را از دست ندهد و سالم به منزل برساند.

حضرت علی بن ابیطالب(ع) در نهج‌البلاغه سخن خیلی ارزشمندی دارند و می گوید «اللهم اجعلنا اول الکریمه تنتزعها منی من کرائمی»، خدایا کاری بکن اول چیز عزیزی که از من می‌گیری جان من باشد. این جمله به چه معناست؟ یعنی: شما انسان‌های غیر‌اخلاقی هنگام مرگ قبل از اینکه عزرائیل جانتان را بگیرد می‌‌بینید شرف، انسانیت، صداقت، پاکی و حق‌طلبی و عدالت و ... خود را داده‌اید. اما یک انسان اخلاقی می‌گوید: خدایا هنگام مرگ اول چیزی که از من می‌گیری جانم باشد. یعنی خدایا وقتی عزرائیل جانم را می‌گیرد هنوز انسانیت، صداقت، پاکی، حقیقت‌طلبی و مردم دوستی‌ام را داشته باشم و خیرخواهی و خدمت جویی‌ام را از دست نداده باشم. به تعبیر کی‌یرکگور، انسان لذت‌جو هنگام مرگ درست مثل یک پاکت شیر می‌ماند که تمام شیرش مکیده شده است و یک پوسته‌یِ خالی و بی‌ارزش مانده است. حضرت علی(ع) در عین حالی که اعتراف می‌کند که جان چیز باارزشی است، اما می‌گوید:«اللهم اجعلنا اول الکریمه تنتزعها منی من کرائمی»، خدایا جان را اول چیز ارزشمند قرار بده که از چیزهای ارزشمند من می‌گیری. یک انسان اخلاقی هنگام جان سپردن می‌بیند شرف، حق‌طلبی، عدالت‌خواهی، مردم‌دوستی و صداقتش همه سالم است و همه اینها بر سر جایشان محفوظ مانده‌اند. هنگامی که احساس می‌شود که این اصول سالم به منزل رسیده‌اند تمام شدائد زندگی به نظر آدم، خوشگوار و شیرین می‌آید. این مرحله دوم است که در آن به‌جاى لذت، حفظ اصول، حاکم بر زندگى است.

۳. مرحله دینى

کی‌یرکگور معتقد بود که مرحله‌اى از این بالاتر هم وجود دارد و آن مرحله‌یِ دینى است. به‌نظر کی‌یرکگور در مرحله‌یِ دینى نه اصول بر انسان حاکم است و نه لذت، بلکه در آن مرحله، فقط عشق بر انسان حاکم است و چون عشق بر انسان حاکم است، هیبت و احتشام وعزت، جمال و جلال معشوق بر زندگى انسان حکومت می‌کند.

هرچه این جمال و جلال اقتضا کند، شخص به‌موجب آن رفتار می‌کند. کی‌یرکگور درکتاب «ترس و لرز» مى‌گوید: شما در باب مأمور شدن حضرت ابراهیم براى کشتن فرزند خود چه می‌گویید؟ در تورات آمده است که حضرت ابراهیم(ع) مأمور شد فرزند خود را بکشد. در قرآن هم به این داستان اشاراتى هست که ابراهیم مأمور ذبح فرزند خود شد. البته مسیحیان و یهودیان معتقدند آن فرزند حضرت اسحاق(ع) بوده است ولی مسلمین غالباً شیعیان معتقدند آن فرزند حضرت اسماعیل(ع) بوده است. حال آن مهم نیست. کی‌یرکگور می‌گوید: آیا تاکنون شما هیچ‌وقت فکر کرده‌اید که چرا حضرت ابراهیم(ع) سؤال نکرد که خدایا من به چه گناهى فرزندم را بکشم؟ فرزندم چه کرده که مستوجب قتل است؟ مگر می‌توان قبل از جنایت و اصلاً بدون جنایت یک فرد را قصاص کرد؟ از سوى دیگر کی‌یرکگور می‌گوید که در دل اسحاق و به‌تعبیر ما اسماعیل این نگذشت که چرا باید کشته شوم؟ مگر چه گناهى کرده‌ام؟ غیر از اینکه گناه من این است که پدرم می‌خواهد به خدا نزدیک شود. آیا این منطقی است که پدر یک فرد، می‌خواهد به خدا نزدیک شود و او بدین خاطر کشته شود؟ چه منطقى بر این جریان حاکم است؟

کی‌یرکگور به‌خصوص در کتاب «ترس و لرز» که موضوع اصلى کتاب در این باب است و در کتاب دیگرى تحت عنوان «بیمارى تا دم مرگ» به این نکته اشاره می‌کند که ابراهیم و اسماعیل از عرصه‌یِ اخلاقى بالاتر آمده‌اند. کسى که می‌گوید مگر می‌توان قبل از جنایت قصاص کرد، چنین فردى در مرحله‌یِ اخلاقى زندگى می‌کند. اما کسى که فقط در خدمت معشوق زندگى می‌کند، سخن معشوق براى او بالاتر از اخلاق است.

البته مراد او از معشوق در این بحث یک معشوق آسمانى و ملکوتى است. دلیل اینکه هیچ اعتراضى در ذهن و ضمیر حضرت ابراهیم و اسماعیل جوانه نمی‌زند به‌خاطر این است که اینها از این مرجع اخلاقى فراتر رفته‌اند و در عشق، رضاى معشوق اصل حاکم بر زندگى آنان است.

در واقع شخص عاشق می‌خواهد لبخندى بر لب معشوق بنشاند. حتى در عشق‌هاى زمینى هم این چنین است . آدمى در عشق زمینى هم وقتى که در مرحله‌یِ عشق زندگى می‌کند رضایت معشوق براى او، از هر چیز دیگرى ارزشمندتر است. وقتى لبخند معشوق را می‌بیند درواقع اجر همه‌یِ زحمات، محرومیت‌ها و نابسامانى‌هایى را که تجربه کرده، می‌بیند و می‌گیرد. خب این هم مرحله‌یِ سوم است که فعلاً به آن کاری نداریم.

یک نکته می خواهم به خواهران و برادران صادقانه عرض کنم این است که باید من و امثال من به‌طور خیلی جدی فعالیت کنیم که اگر در مرحله‌یِ زیبایی‌شناختی زندگى می‌کنیم به مرحله اخلاقى راه پیدا کنیم. البته نه براى پاداش آخرت و نه براى بهشت و جهنم. منظور من آنها نیست. من حتی اگر به زندگی پس از مرگ هم قائل نبودم و اگر به بهشت و جهنم هم قائل نبودم و فقط همین 70 سال این جهان زندگی می‌کردم برای من به‌عنوان یک انسان در مرحله‌یِ اخلاقی زیستن مناسب بود. زیرا زندگی در مرحله‌یِ زیباشناختی برای من جز تلخ‌کامی چیزی به‌بار نخواهد داشت. به این لحاظ می‌خواستم عرض کنم که باید یک سلسله اصول بر زندگی اجتماعی ما - خواه در بعد اقتصادى و خواه در بعد سیاسى و خواه در بعد فرهنگى آن - حاکم باشد.

در اینجا مثالی را از یکی از گویندگان مذهبی نقل می‌کنم که شاید جالب باشد. ایشان می‌گفت شما در حالت عادی هیچ‌وقت حاضر نیستید که 10 یا 20 ثانیه سرتان را زیر آب نگه دارید زیرا احساس می‌کنید که الان منفجر خواهید شد و سریع سر خود را از آب بیرون می‌آورید. اما اگر بخواهید با دوستتان مسابقه بدهید، هر چند زیر آب احساس می‌کنید که می‌خواهید منفجر شوید، اما هنگامی که صدای شمارش داوران را می‌شنوید و احساس می‌کنید اگر من دیرتر سرم را از آب بیرون بیاورم برنده می شوم، این درد و رنج برای شما قابل تحمل خواهد بود.

درد و رنج‌هاى زندگى سه ویژگى دارند: ۱- پایان‌ناپذیرند ۲- استثنا ناپذیرند ۳- کلى و تعمیم پذیرند. درد و رنج‌ها با این سه ویژگى که دارند در عین حال می‌توانند قابل تحمل باشند. حتى از این بالاتر، می‌توانند به نوعى رضایت باطنى تبدیل شوند و آن وقتى است که انسان احساس کند در وراى تمام گرد و غبارها، تمام این فراز و نشیب‌ها می‌تواند این بلور خود را به مقصد رساند و از اصول خود مراقبت و محافظت کند. این اصول چه چیزهایی هستند؟ البته من نمی‌خواهم برای کسی این اصول را تعیین کنم. ولی به‌نظرم آمد این اصول مخصوصاً برای کسانی که اکنون در یک لایه‌یِ اجتماعی خاص به‌سر می‌برند خیلی کارساز باشد. یعنی باید توجه داشت که ما به عنوان افراد دانشگاهی که به مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه حساسیت می‌ورزیم، نمی‌توانیم بدون این اصول زندگی کنیم.

این نکته قابل توجه است که ما باید بتوانیم درد و رنج را تحمل کنیم زیرا زندگى ما قرین درد و رنج است. ما در هر کشورى که زندگى کنیم بی‌عدالتى خواهیم دید با هر نظامى که حاکم باشد؛ چه نظام جمهورى اسلامى باشد، چه نظام سوسیالیستى و چه لیبرالیستى هیچ نظامی نیست که در آن ظلم وجود نداشته باشد. در همه‌یِ نظام‌ها ظلم وجود دارد. حضرت علی بن ابیطالب(ع) درباره‌یِ حکومت خود وقتی که حکومت از ایشان گرفته شد یا به تعبیر دقیقتر حکومت به ایشان داده نشد در جواب کسانی که اعتراض می‌کردند چرا شما حکومت را در دست نمی‌گیرید استدلالی آوردند که در برگیرنده‌یِ نکته‌یِ جالبی است. ایشان می‌فرمایند: حکومت مطلوب آنست که در آن اصلاً ظلمی نباشد اما اگر در حکومت لاجرم ظلم وجود دارد، من آن حکومت را دوست می‌دارم که فقط بر من ظلم شود. در واقع امام تلوبحاً اشاره می‌کند در این حکومت ظلمی که می‌شود در حق من «علی» است، پس نیاز نیست که شما اضطراب و دل‌نگرانی نشان دهید. زیرا ایشان وجود کاستی در حکومت‌ها را امری عادی تلقی می‌کنند. به‌هر حال، حکومت و جامعه هیچگاه از یک سلسله امور خالى نخواهد بود که البته ما باید سعى کنیم این نابسامانی‌ها و کجی‌ها را تقلیل دهیم، ولى در عین‌حال باید واقع‌بین باشیم تا فریب یک اتوپیا و مدینه‌یِ فاضله را نخوریم و گمان نکنیم که یک چنین مدینه‌یِ فاضله‌اى بر روى زمین پدیدآمدنى است. ما باید سعی کنیم هر چه می‌توانیم ظلم را کم کنیم. اما باید در عین حال واقع‌بین باشیم و بدانیم که تا انسان زیست می‌کند جامعه بدون ظلم پدید نخواهد آمد؛ چون جامعه بدون ظلم پدیدار نمی‌شود، طبعاً جامعه بدون درد و رنج هم نخواهیم داشت. و شما در هر زمانی و تحت حاکمیت هر رژیمی زندگی کنید، ظلم کمابیش وجود خواهد داشت و به همین دلیل درد و رنج نیز وجود خواهد داشت. اما افرادى هستند که می‌توانند با تمام این درد و رنج‌ها یک رضایت باطن و لبخندى درونى داشته باشند. به تعبیر امام علی(ع) :«لو احبنی جبل لتهافه»، اگر کوهی مرا دوست می‌داشت (به خاطر فشارهایی که بر آن وارد می‌شد) از هم می‌پاشید؛ ولی در عین حال کسی می‌تواند رضایت باطن داشته باشد که احساس کند علی‌رغم این فشارها، حداقل اصول وی محفوظ مانده است. وقتى این اصول محفوظ بماند زندگى معنا پیدا می‌کند.

در اینجا بحث را بیش از این تطویل نمی‌کنم فقط یک مورد را که به‌نظر می رسد برای زندگی اصل نیکویی باشد شرح می‌دهم. البته انتظار ندارم کسی آن را بپذیرد. به‌نظر من، ما به عنوان کسانى که درواقع شأن دانش‌پژوهى داریم و جامعه هم این کارکرد را از ما بیشتر انتظار دارد، باید بخشى از اصول اخلاقی‌مان را به تفکر معطوف کنیم. گاهى اصول اخلاقى به اعمال ما معطوف می‌شود و گاهى بر عواطف و احساسات ما و گاهى هم بر عقیده و تفکر ما. من در اینجا مورد سوم را بیشتر مورد تأکید قرار می‌دهم. خوب است بر اعمالمان و عواطف و احساساتمان یک سلسله اصول اخلاقى حاکمیت داشته باشند. البته من این اصول اخلاقى را اصلاً از دین و مذهب نمی‌گیرم. زیرا ممکن است من مخاطبانى داشته باشم که دین و مذهبى نداشته باشند و دیگر اینکه اصول اخلاقى مبتنى بر دین و مذهب داراى یکسرى پیش‌فرض‌هاى متافیزیکى خیلى سهمگین هستند که این پیش‌فرض‌ها در غالب موارد قابل اثبات «آبژکتیو» (عینى) و همگان‌پذیر نیستند. به این لحاظ نمی‌توان در هرجا به دین و مذهب متمسک شد.

اصل اول: حفظ سازگارى

یکى از این اصولى که به‌نظر می‌رسد، بتوانند بر عقیده‌یِ ما حاکمیت داشته باشد این اصل است که ما در کل زندگى فکرى و عقیدتى خود همیشه باید این دل‌نگرانى را داشته باشیم که آیا در تفکر ما هماهنگى (consistency) وجود دارد یا نه. آیا آرا و نظرات من با هم سازگارند، یا من یک بام و دو هوا در عقیده و عمل هستم. به نظر من، بزرگترین علامت انسانیت آن است که نوعى سازگارى بین آرا و نظریات انسان وجود داشته باشد. انسان نمی‌تواند در یک جا به گونه‌اى بیندیشد و در جایى دیگر، گونه‌اى دیگر که منطقاً بین این دو گونه اندیشه، ناسازگارى وجود داشته باشد. ممکن است الآن بسیارى از عناصر فکرى بعضى از ما مبتنى بر عناصر فکرى مدرن باشد و چه بسا در میان ما کسانى باشند که واقعاً بعضى از عناصر فکرى آنها پسامدرن است. خوب این‌ها با هم ناسازگارند. عرصه‌یِ فکر مانند بساط میوه‌فروشى نیست که هر میوه‌اى خواستید انتخاب کنید و هیچ‌کس هم، به شما اعتراض نکند. البته انسان می‌تواند داراى نوعى نظام التقاطى در فکرش باشد، اما به این شرط که اجزاى این نظام التقاطى با هم سازگار باشند. انصافاً در بسیارى از موارد میان ذهن و ضمیر خود این سازگارى را به وجود نیاورده‌ایم. یعنى فکرمان داراى اجزایى است که باهم سازگار نیستند. ما هم سنتى هستیم، هم مدرن و هم پست‌مدرن. درواقع، ما در بسیارى از این مبادى فقط با اتکا به مغالطه‌یِ منطقى توانسته‌ایم بمانیم.

اصل دوم: دورى از تقلید

اصل دومى که به‌نظر من در میان ما کم وجود دارد این است که ما به‌ندرت می‌اندیشیم و هنوز در مرحله‌یِ تقلید هستیم. به‌طور مثال عوام‌الناس ما از یک روحانى که پشت سر او نماز می‌گزارند تقلید می‌کنند و ما «دانشگاهیان» ممکن است از یک روحانى دانشمندتر. انصافاً ما در این جهت به بلوغ فکرى نرسیده‌ایم و عموماً اهل تقلید و تلقین‌پذیرى هستیم. درواقع رفتار ما مثل کسى است که تحت تأثیر تبلیغات کالاها قرار می‌گیرند. درواقع اولین کسى که بتواند در ما تلقین‌پذیرى جدى ایجاد کند ما متاع او را می‌خریم. به‌نظر من کمال و علو قدر ما دانشجویان در این است که از تقلید بیرون آییم و قدر و وزن منطقى هر سخن را بسنجیم.

اصل سوم: وداع با تعصب

اصل سومى که آن نیز خیلى مهم است، این است که ما باید بتوانیم خودمان را در جاى دیگران قرار دهیم و فکر کنیم. اگر آدمى نتواند خود را در جاى دیگران قرار دهد و به‌جاى دیگران فکر کند، کارش به‌تعصب می‌کشد. به‌نظر شما متعصب چه کسی است؟ متعصب کسى است که از یک دریچه به عالم نگاه می‌کند ولى نمی‌تواند از پشت دیگر پنجره‌ها به عالم نگاه اندازد. اگر کسى فکر کند براى نگاه به عالم فقط یک پنجره وجود دارد خواه‌ناخواه او متعصب است و یک فرد اگر بخواهد متعصب نباشد باید بتواند خودش را از دریچه‌اى به دریچه دیگر منتقل کند. وقتى منظر عوض شد می‌فهمند که دنیا گونه‌اى دیگر نیز هست. تعصب فقط و فقط ناشى از این است که آدم نمی‌تواند پایش را از کفش خودش بیرون آورد و در کفش دیگرى بگذارد.

یک ضرب المثل جالب انگلیسى می‌گوید: «یک بار هم پایت را در داخل کفش من کن»؛ یکبار هم جاى من بیا و از دیدگاه من به عالم نگاه کن. به‌تعبیر کانت خوب است ما گاهى به‌جاى دیگران فکر کنیم. نه براى این که فکرمان را به آنها القا کنیم و آنها را مقلد خود سازیم، بلکه براى این‌که ببینیم عالم در نظر دیگران چگونه است. البته این نحوه عمل یک تیپ ایده‌آل است. یعنی آدم نمی‌تواند دقیقاً به این حالت برسد ولی سعی در رسیدن به این حالت کار خیلی جالبی است.

امروزه در جامعه، ما بیشترین رنج را، از ناحیه‌یِ افراد متعصبى می‌بریم که فقط از منظر خودشان به این عالم نگاه می‌کنند و اصلاً تصور نمی‌کنند که منظر دیگرى وجود داشته باشد. تعصب داشتن فرق نمی‌کند که پنجره‌یِ من، مدرن باشد و آن پنجره‌یِ دیگر، سنتى. اگر فرد مدرن هم حاضر نباشد از پنجره‌یِ سنتى به عالم نگاه کند، این فرد هم در مدرن بودن خودش تعصب دارد. همچنان که سنتیان چون نمی‌توانند از پنجره‌یِ مدرنیزم به عالم نگاه کنند، در سنتى بودن خود متعصب هستند. یکى از فواید جدى مطالعه کتاب‌هاى مختلف این است که اگر خودتان هم نمی‌توانید پنجره‌اى به روى عالم بگشایید حداقل اگر کسى شما را دعوت کرد تا از طریق کتابش و از پنجره‌یِ او به عالم نگاه کنید، او را لبیک می‌گویید. که البته متأسفانه این هم در میان ما نیست.

سخن پایانی

من بر این نکته تأکید دارم که «خشونت‌طلبان» می‌خواهند یک وجه بزرگ انسانیت ما را له کنند و آن وجه، آزادى ما ست. انسانیت دو بعد بیشتر ندارد و خشونت‌طلبان می‌خواهند بعد آزادى ما را از ما بگیرند. هرکه خشونت‌طلب است به‌همان میزات خشونت‌طلبی خود، می‌خواهد ما را از این نیمه‌یِ وجودی انسانیمان محروم کند. می‌خواهد نگذارد ما آزاد بمانیم و آزاد رشد کنیم.

از سویى دیگر نیز کسانى هستند که می‌خواهند وجه دیگر از انسانیتمان را از بین ببرند. آنها «لفاظان» هستند. این‌ها سخنرانانى هستند که فقط کلى‌گویى می‌کنند و سخنان کلیشه‌اى می‌گویند. اینها می‌خواهند عقلانیتمان را از بین ببرند. به‌همین دلیل است که خشونت‌طلبان بزرگ تاریخ معمولاً سخنرانان قهارى بوده‌اند. انسانیت ما فقط به «آزادى» و «عقلانیت» ماست.

اگر بخواهیم انسانى را دست‌آموز خود کنیم اول باید انسانیتش را از او بگیریم. با خشونت، روح آزادگى را در او خرد می‌کنیم و با کلى‌گویى و کلیشه‌پردازى و سخنان مبهم وجه عقلانیتش را در محاق می‌بریم. انسانى که آزادى و عقلانیتش را از او بگیرند، واقعاً یک حیوان دست‌آموز می‌شود. این حیوان می تواند ملعبه‌یِ دست هر کسی باشد.

در تاریخ افرادى چون هیتلر و لنین را می‌بینید که سخنرانانى قهار و قوى بودند. هیتلر تقریباً تا سال ۱۹۳۹ که هنوز جنگ شروع نشده بود و در سال‌هاى جنگ، دستور داده بود که هیچ‌وقت سخنرانی‌هایش را در روزنامه‌هاى صبح چاپ نکنند و از رادیو نیز صبح‌ها پخش نشود. استدلالش - که البته بعداً معلوم شد - این بود که می‌گفت: مردم صبح‌ها ذهن‌هاى خیلى تند و تیز دارند و هر سخنى که من می‌گویم، به دنبال دلیلش هستند. اما هنگام عصر ذهن‌ها در اثر کار روزانه خسته و فرسوده می‌شود و حالت اسفنجى به خود می‌گیرد و دیگر اصلاً فکر نمی‌کند که مغالطه کرده‌ام.

به نظر من انتظار اخلاقى معقولى که می‌شود از قشر روشنفکر داشت این است که از کلی‌گویى و مبهم‌گویى دست بردارد و ادعاهاى بلادلیل را مطرح نکند. در سخنان خود همیشه سعی کنید اولاً واضح بیان کنید بعد هم دلیلش را بیاورید.

من بیش از این وقت شما عزیزان را نمی گیرم و به‌خصوص که باید وقت برای پرسش و پاسخ هم باشد. چیزی که در باطن و قلبم هست همیشه از هستی یا به تعبیر شما از خدا می خواهم این است که در زندگی، علم هر چه بیشتر، نیت هر چه پاکتر و عمل هر چه بهتر، پیدا کنیم.

« خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار»

اتوبوس شب

دیروز فیلم اتوبوس شب را دیدم که به دلم نشست.جنگ یعنی درگیری دو ملت که منافع آنها تضادی با هم ندارد به علت تضاد دیکتاتورهای حاکم بر آنها ! جنگ یعنی جنایت.

گم‌شدگان
رئیس‌جمهور از برخی شهرهای میهن بازدید کرد
و هنگام دیدار از محله ما فرمود:
«شکایت‌هاتان را صادقانه و آشکارا باز گویید
و از هیچ‌کس نترسید!
که زمانة هراس گذشته است.»
دوست من ــ حسن ــ گفت:
«عالی جناب!
گندم و شیر چه شد؟
تأمین مسکن چه شد؟
شغل فراوان چه شد؟
و چه شد آن که داروی بی‌نوایان را به رایگان می‌بخشد؟
عالی‌جناب!
از این همه
هرگز، هیچ ندیدم!»
رئیس اندوهگنانه گفت:
«خدا مرا بسوزاند!
آیا همة این ها در سرزمین من بوده است؟!
فرزندم!
سپاسگزارم
که مرا صادقانه آگاه کردی،
به زودی نتیجة نیکو خواهی دید.»
سالی گذشت
دوباره رئیس‌ را دیدم،
فرمود:
«شکایت‌هاتان را صادقانه و آشکارا باز گویید
و از هیچ‌کس نترسید!
که زمانة هراس گذشته است.»
هیچ‌کس شکایتی نکرد،
من برخاستم و فریاد زدم:
«شیر و گندم چه شد؟
تأمین مسکن چه شد؟
شغل فراوان چه شد؟
چه شد آن داروی بینوایان را به رایگان می‌دهد؟
و با عرض پوزش، عالی‌جناب!
دوست من حسن
چه شد؟»


از یک شاعر عراقی!
چقدر این دو ملت درد های مشترکی دارند!

کجایی

برای هزارمین بار،کجایی؟کجایی؟کجایی؟
من در یک مافوق شک بزرگ گیر کرده ام!
این خدا که می گن کجاست؟یک بچه پنج روزه سر بریده می شود!با چه منطقی می شود توضیح داد؟لااقل توجیه!اصلا خدا ما را آفریده یا ما خدا را آفریده ایم؟

مطلبی از یک وبلاگ دیگر

مطلب پایین را از یک وبلاگ دیگر کپی می کنم!
پت ومت
قيافه هايشان مضحك به نظر مى رسد، با آن كله هاى تخم مرغى طاس، دماغ هاى گنده و شكم هاى برجسته. سن وسالشان كم نيست، اما براى هر كار كوچك و بزرگ، بايد خيلى فكر كنند. براى اين كار هم لازم است كه اول سرهاى بى مويشان را با انگشت هاى پهنشان بخارانند. انگار كه همه چيز را براى اولين بار است كه تجربه مى كنند و تا كنون هرگز با چنين مسئله اى مواجه نشده اند.آنها هميشه به دنبال بهترين راه حل ها مى گردند و گهگاهى هم آن را پيدا مى كنند، اما تا بيايند كارشان را انجام دهند، دمار از روزگارشان درآمده است. در جايى هم كه با يك برش تدوينگر همه چيز را تمام شده و همه كارها رو به راه، ناگهان اتفاقى غيرمنتظره و كمى عجيب و غريب اوضاع را از بيخ و بن به هم مى ريزد ولى مطمئناً شما ديگر حوصله نداريد دوباره به قيافه متفكر اين دو نابغه نگاه كنيد، به آن دو كه همچنان دارند كله هاى طاسشان را مى خارانند و با چشمان عروسكى شان به شما زل زده اند تا راه حل فيلسوفانه ديگرى براى مشكل شان پيدا كنند. شايد لوبوميربنز و ولاديمير جيرانك زمانى كه در سال ???? به خلق پت و مت مشغول بودند آگاهانه يا غيرآگاهانه به درك اين مسئله رسيده بودند كه بسيارى از تجربه هايى كه انسان ها از دست زدن به آنها مى هراسند، تجربه هايى كه از آن پرهيز مى كنند، نه تنها تهديدآميز و پرمخاطره نيستند، بلكه مى تواند در نوع خود حتى بى نظير و لذت بخش باشند. هرچند كه در ظاهر ريتم معمول زندگى را به هم بريزد. بدين گونه است كه پت و مت به گونه اى پردازش و ساخته مى شوند كه از بارزترين شاخصه انسان معاصر كاملاً مبرا باشند و آن چيزى نيست به جز ترس!شايد قبول اين نكته در وهله اول كمى دشوار باشد كه تمام زيركى و سياستمدارى انسان معاصر بر پايه ترس هايش بنا شده است. از آنجا كه تفاوت انسان هاى خلاق با ديگران در عبور از مرز باورهاى متداول و محدود حاكم است، به آسانى مى توان به اين نكته پى برد كه هر حركتى به قصد آن سوتر بردن مرزهاى باور و هر تلاشى براى فراتر گذاشتن گامى از محدوده شناخته شده حاكم در درجه اول به عنصرى به نام شهامت نياز دارد، شهامتى كه از نگاه عامه مردم به جنون تعبير مى شود.انسان گاردگرفته امروزى در تمامى لحظات زندگى با خطر از دست دادن روبه رو است. خطر از دست دادن دارايى هاى ذهنى و مادى اش، از شخصيت و آبرو گرفته تا ثروت و مايملك شخصى و اين ترس از دست دادن آنچنان به محورى ترين و اساسى ترين بخش ذهن انسان ها تبديل مى شود كه آدمى تصور مى كند بزرگترين مسئوليت وى حفاظت و نگهدارى از چنين داشته هاى ذهنى است.اينجا است كه انسان زيرك به عنوان نمادى از انسان ايده آل در معناى متداول و مرسوم آن در جامعه ساخته مى شود، انسانى كه زيرك بودن به يكى از صفات بارز انسانى اش تبديل شده است.در دنياى امروز و براساس قضاوت توده هاى جامعه انسان زيرك كسى است كه به خوبى مى داند مهره هايش را بايد چگونه بچيند تا هرگز در بازى نبازد يا دستش در برابر رقيبى كه به خون او تشنه است رو نشود و به همين منوال انسان زيرك بدون آن كه هرگز بفهمد بسيارى از موقعيت ها و امكانات اطراف و تجربه هاى لذتبخشى كه مى توانسته به دست بياورد را در جهت حفظ و نگهدارى از دارايى هاى خيالى و توهمى اش ناديده مى انگارد و هرگز به سمت آنها نمى رود. چرا كه در آن صورت جدا از آسيب هايى كه به خاطر از دست دادن دارايى هاى خود مى بيند، در معرض خطر بزرگترى قرار مى گيرد، خطر يك قضاوت اجتماعى غيرقابل تحمل، يعنى قرارگرفتن در گروه انسان هاى ابله! و ترد شدن از جامعه پذيرفته شده عقلانى. قطعاً ضريب هوش و توان تجزيه و تحليل سريع و درست مسائل از جمله ويژگى هاى بارز و امتياز مثبت هر آدمى است، ولى اين كه اين توانايى و يا استعداد انسانى در جهت رشد و شكوفايى كدام بخش از هستى او قرار گيرد امرى مهم تر است. نگهبانى و صيانت از داشته هاى حقيقى و طبيعى و يا دارايى هاى توهمى و ذهنى و اينجا است كه بشر در شرف درك يكى از دردناك ترين آگاهى هاى خود قرار مى گيرد.يعنى پى بردن به اين موضوع كه آنچه كه در طول تمامى لحظه ها به عنوان خطر مى شناخته عملاً و اساساً يك قضاوت موهوم بوده است، قضاوتى بر پايه ترس از دست دادن چيزى كه هرگز وجود نداشته است و دردناكى اين ادراك به قدرى وسيع است كه آدمى ترجيح مى دهد هرگز با چنين حقيقت تلخى مواجه نشود و با تمام توان از آن بگريزد. اما جامعه قاضى و جريان تحليلگرى كه هر روز معيارهاى زيرك بودن را در شكل ها و فرم هاى جديدش به روز كرده است، به انسان هاى پر از دلهره، باور ناتوانى تزريق مى كند، آنها را بيش از پيش تشويق مى كند تا در زمره گروه انسان هاى زيرك قرار گيرند. انسان ها را وامى دارد از هر كار ديگرى رويگردان شوند، در اين ميان تنها يك كار مى شود كرد و آن ساختن و چسباندن بر چسب «پخمه» بر پيشانى دسته اى ديگر از افرادى است كه با شاخص ها و ويژگى هاى انسان زيرك مطابق نمى شوند. بدين سبب است كه توده هاى گسترده مردمان جامعه امروز بدون اين كه درك درستى از مفاهيمى كه هر روز در قالب واژه ها با آن رو به رو مى شوند داشته باشند، سراسيمه و مضطرب از دايره پخمه ها به سمت دايره زيرك ها در گريزند. بى آن كه حتى براى لحظه اى به عمق ترس و نوع نگاه شان به زندگى توجه كنند و بفهمند كه از كجا به كجا فرار مى كنند!حال اگر تصميم بگيريم نوع ديگرى به مسئله نگاه كنيم و جهان را از زاويه متفاوت ببينيم، اگر بخواهيم به شيوه ديگرگونه اى با واقعيت ها و مفاهيم پيرامون خود برخورد كنيم، متوجه مى شويم كه تمامى اين تعبيرها به گونه اى وارونه مى شوند كه هرگز قابل تصور نبوده اند. به نحوى كه مى توان به بسيارى از ارزش ها و قالب هاى متداول جامعه انسانى خنديد و آنها را به سخره گرفت!

رسيدن به اين بينش و آگاهى كه منوط به رها كردن تمامى معيارهاى متداول و كوله بار تجربه هاى پوشالى يك زندگى خيالى است، نه تنها براى انسان امروز تجربه آسان و سهل الحصولى نيست، بلكه از آن جا كه ماهيت ذهنى او را به شدت به مخاطره مى اندازد، با آن به عناد نيز برخاسته و با تمام توان به نفى آن مى پردازد. اما همين موجود مضطرب و ناامن هر كجا با مظاهر و نشانه هايى كه از حالات رهاشدگى و آرامش انسان بى دلهره خبر مى دهد، برخورد مى كند لذت و سرخوشى غريبى را در خود احساس مى كند. اين همان رمز موفقيت و محبوبيت كاراكترهاى مورد نظر ما يعنى پت و مت است. اتفاق ها و وقايعى كه پت و مت به وجود مى آورند هرچند كميك و خنده دار به نظر مى رسند، اما بخش زيبا و جنبه لذتبخش مجموعه بيش از آنى كه به وقايع و رخدادهاى آن مربوط باشد به نوع برخورد بى تفاوت و راحت پت و مت با آن وقايع مرتبط مى شود. به گونه اى كه بيننده تصور مى كند اين دو هرگز از چيزى نمى هراسند و از هيچ اتفاقى ناراحت نمى شوند. آنها به خود اجازه مى دهند در جلوى چشم ميليون ها نفر همه چيز را همانطور كه مى فهمند و درك مى كنند تجربه كنند و براى رسيدن به هدف شان از امتحان هيچ روشى و حركتى ناراحت نمى شوند.گويى كه در زندگى آنها چيزى براى از دست دادن وجود ندارد و با باورى به نام فقر كاملاً بيگانه اند. نه نگران آبرو و شخصيت خود هستند و نه از ويران شدن وسايل خود بيم دارند. آنها عاقل و متفكرند، محيط خود را به خوبى درك مى كنند و اشيا برايشان كاملاً شناخته شده هستند ولى انگار كه با همه چيز براى اولين بار است كه برخورد مى كنند، يعنى درست مانند كودكان با اين تفاوت كه كودكان بيش از آن كه به جنبه هاى عقلانى خود متكى باشند به جنبه هاى احساسى خود اتكا مى كنند. اما پت و مت كودك نيستند. آنها كاملاً عاقلانه به محيط خود مى نگرند اما با محيط پيرامون خود كاملاً سازگار نشده اند، انگار كه در جاى ديگرى رشد كرده اند و اتفاقى به اينجا رسيده اند. همه چيز را مى دانند ولى با قواعد بيگانه اند. پت و مت «بودن» را احساس مى كنند، تجربه مى كنند، شكست مى خورند و بعد از هر شكست راه ديگرى را انتخاب مى كنند بى آن كه حتى براى لحظه اى در ماتم شكست فرو روند.چيزى كه براى انسان مشوش و مضطرب بسيار خسته كننده و اعصاب خردكن است، چون او ناتوان تر و كم تحمل تر از آن است كه بتواند اينگونه راحت و بى تفاوت با مشكلات زندگى روبه رو شود و مجدداً آغاز كند. انسان عجول امروزى آنچنان بى طاقت است كه گويى از جريانى عقب مانده و بايد سريعاً خود را در كوتاه ترين زمان ممكن به نقطه اى گنگ و نامعلوم برساند. در حالى كه در دنياى پت و مت حتى نگرانى از دست رفتن زمان هم وجود ندارد. انگار كه هميشه خواهند بود و جايى براى رسيدن نيز ذهن آنها را درگير نمى كند. همه چيز همان است كه هست، بودن ادامه دارد با تجربه هاى مختلف و متنوعش به همين سادگى!
بيشترين لذتى كه از تماشاى اين مجموعه مى بريم بى آن كه حتى متوجه آن باشيم، به تماشا نشستن رفتارها و چگونگى زيستن دو انسان بى تكلف و بى دلهره است. انگار كه آدمى بخش گمشده اى از خودش را در قالب اين دو عروسك پيدا مى كند. بخشى از آدمى كه ترس را نمى شناسد و فقط مشغول تجربه كردن است و از اين سرگرمى و رفتن مداوم راه هاى گوناگون خسته نمى شود، حتى اگر به قيمت تخريب آنچه دارد منجر شود. گويى باور مى كند كه مانند يك فيلم انيميشن با يك برش و پرش ناگهانى مى شود از تمام حادثه هاى تلخ گذشت. آنها بسيار خوشبخت به نظر مى رسند. هرچند كه نمى توان براى خوشبختى به تعريف مشخص و دقيقى رسيد، ولى اگر بخواهيم شاخصه هايى هرچند كلى و ساده براى آن بيابيم، آرامش يكى از اساسى ترين و الزامى ترين آنها است. احساسى كه بدون آن نمى توان به لذتى واقعى رسيد و اولين نشانه و علامت حضور آن به پايان رسيدن بسيارى از جدال ها و رقابت هاى آشكار و پنهانى است كه براى اثبات برتر بودن خود وارد آنها شده ايم. حالتى كه در پت و مت به خوبى احساس مى شود.مطمئناً آدمى در صورت پايان دادن به مسابقه و جدالى كه با همنوع خود آغاز كرده، زندگى را به گونه ديگرى تجربه مى كند، به نحوى كه در آن ديگر نيازى به حفظ حالت آماده باش در خود نمى بيند و لزومى ندارد به طور دائم در برابر همه چيز و همه كس رفتار خودش را زير نظر داشته باشد تا مبادا عقب بماند يا آسيبى ببيند و به نظر مى رسد كنار گذاشتن همين حالت كنترل دائمى است كه انسان را آنچنان دگرگون مى كند و ارزش ها را تا آنجا تغيير مى دهد كه بسيارى از حالات و رفتار آدمى ابله گونه به نظر مى رسد.آيا با شناخت اين كيفيت از بودن و نگريستن به زندگى آيا باز هم مى توانيم خود را انسان هاى زيركى قلمداد كنيم كه فيلسوفانه و بزرگ به حماقت ها و پخمه گرى هاى دو ابله مى خنديم؟ يا به ناگهان همه چيز شكل ديگرى به خود مى گيرد و آنگاه اين پت ومت هستند كه اسارت و حقارت انسان هاى در بندى را به ريشخند گرفته اند كه خود را بسيار زيرك و آگاه تصور مى كنند.